“Ik kan het nu wel vertellen: tot een jaar geleden heeft een denktank anderhalf jaar lang pogingen in het werk gesteld voor de PvdA een nieuw beleid voor de arme landen uit te stippelen. Er zaten partijdenkers in, voorts een ondernemer, van Heineken, plus twee vrouwelijke hoogleraren. Ze wilden er ook een onafhankelijk, partijloos (zelfs op een andere partij stemmend) iemand bij hebben en dat werd ik. Met ons zessen gingen we de wereld van de ontwikkelingssamenwerking opnieuw uitvinden.

“Het is jammerlijk mislukt. Kosten noch moeite zijn gespaard, ik mocht een reeks van hoorzittingen voorzitten met deskundigen van allerlei pluimage (tot uit Malawi ingevlogen), we raadpleegden Jan Pronk, Ad Melkert, Jo Ritzen en Bert Koenders, we vergaderden eindeloos, schreven conceptnota s en veel koffie uit plastic bekertjes, maar de slotsom was dat we er met z n allen niet uitkwamen. De voorstanders van verzakelijking, die menen – evenals de jonge Zambiaanse econome Dambise Moyo – dat je die landen alleen helpt door ze te leren zichzelf te helpen, met leningen tegen gangbare rente – stonden tegenover pleitbezorgers van bescherming tegen de ongewisheden van de wereldeconomie. Het project is nooit afgeblazen, het ging, zoals die dingen gaan, als een nachtkaars uit, in een onbestemde walm van vertwijfeling.

De crisis in de Partij van de Arbeid is de crisis van haar succes. De sociaaldemocratie is van oorsprong een project voor emancipatie van arbeiders in rijke landen. Het is buitengewoon succesvol geweest. Het project is nagenoeg voltooid: in de westerse wereld hebben arbeiders een enorme sprong voorwaarts gemaakt in welvaart en opleidingsniveau en werden zelfstandige burgers. Maar dat humanitaire project legt alleen het fundament voor emancipatie. De rest moeten de betrokkenen zelf doen, met eigen initiatief en individualisme. De overheid met haar paternalistische zorg en van bovenaf georganiseerde solidariteit staat daarbij buitenspel en de PvdA heeft daar geen antwoord op, zoals het PvdA-Kamerlid Paul Tang onlangs signaleerde. Dat is, kort samengevat, de crisis in de sociaaldemocratie.

Iets soortgelijks is aan de hand met de ontwikkelingssamenwerking, die ook in crisis verkeert en nu op de korrel wordt genomen in kritische boeken van het voormalige VVD-Kamerlid Arend Jan Boekestijn en de omstreden jonge doctor Wiet Janssen. Ontwikkelingssamenwerking was het project voor emancipatie van de armen in de arme landen en ook dat, geloof het of niet, is behoorlijk succesvol geweest: in de derde wereld leven mensen tegenwoordig langer en gezonder en ze kunnen massaal lezen en schrijven. Maar doordat de levensverwachting en het alfabetisme in de arme landen sterk toenamen zonder dat er kansen kwamen op werk en inkomen, namen overbevolking, armoede en frustratie er toe en staat de ontwikkelingswerkers buitenspel. Hulp maakt de ontvanger afhankelijk en afhankelijkheid is een slecht uitgangspunt voor economische ontwikkeling.

Geen wonder dat de PvdA behalve met zichzelf ook worstelt met de ontwikkelingssamenwerking, die vaak met sociaaldemocratie geïdentificeerd wordt, al zit er ook veel christendom in. De partij en haar minister Koenders hebben geen antwoord op Boekestijn, behalve dat het beleid Boekestijnproof moet worden. Het is dus niet verbazend dat wij er niet uitkwamen, want dat is precies het probleem van de sociaaldemocratie: hoe verdraagt de inspiratie van ontferming en zorg voor minderbedeelden zich met de zelfstandigheid en vrijheid die verlangd worden als de emancipatie eenmaal op gang gekomen is, de recepten van Alexander Pechtold en Mark Rutte zeg maar. Zo blijft de PvdA nog wel even met zichzelf in gevecht, in toenemende vertwijfeling.””

johnjg@parool.nl