Dit stuk stond dinsdag 19 januari in NRC Handelsblad en de volgende dag in NRC NEXT

Gisteren was het eindelijk zover, de WRR bood haar lang verwachte kritische rapport over ontwikkelingssamenwerking aan Minister Koenders aan. Deze dienaar van de Kroon liet met de snelheid van het licht weten dat “het hier een interessante en een constructieve bijdrage betreft aan het debat over ontwikkelingssamenwerking”. En: “Een aantal aanbevelingen in het rapport biedt mij de mogelijkheid om de modernisering van ontwikkelingssamenwerking, die ik bij mijn aantreden heb ingezet, verder vorm te geven.”
Zelden werd een doorzichtiger manier gevonden om de angel uit een politiek onwelgevallig rapport te trekken. En zelden schreef de WRR een rapport waarvan de aanbevelingen zo indruisen tegen het bestaande beleid. Als de voortekenen niet bedriegen staan wij aan de vooravond van een revolutie in OS land.
Terwijl menig PVDA en CDA politicus, en alles wat daar links van zit, de beruchte Millenniumdoelen van de VN met huid en haar verinnerlijkt hebben stelt het rapport nu bijna klinisch vast dat de nadruk op honger- en ziektebestrijding aan vervanging toe is. Van armoedebestrijding is immers nog geen enkel land rijk geworden. Voortaan dient alles in het teken te staan van het creëren van ontwikkelingskansen en economische groei. Arme Koenders! Heeft hij net tijdens het Schokland festival Jeffrey Sachs en de MDG ideologie goddelijke status gegeven en zichzelf gepositioneerd als profeet, predikt de WRR de God is dood theologie! Ik vrees dat niet alle koffiekopjes op de Apenrots heel zijn gebleven.
En daar blijft het niet bij. Terwijl Koenders ternauwernood een aanval van het CDA op de hoogte van het Osbudget heeft afgeslagen en in ambtelijke werkgroepen drastische bezuinigingsplannen worden besproken waarbij het omvangrijke OS budget niet buiten schot blijft, bestaat de WRR het om het sacrosancte percentage van 0,7 procent aan de orde te stellen. Koenders spinde bliksemsnel dat hij het zou betreuren als het debat zich zou verengen tot de hoogte van het budget, maar de geest was en is uit de fles. De constatering van de WRR dat een relativering van de fixatie op 0,7 procent gewenst is, kan gerust als inleidende beschietingen worden beschouwd. De OS lobby zal er niet meer in slagen om het naleven van de belofte van 0,7 % als een vorm van beschaving te presenteren. Dat was altijd al lastig omdat slechts een handjevol landen op onze planeet deze norm in acht neemt en hele beschaafde landen als Frankrijk en Duitsland dat bij lange na niet halen. Nu echter een eerbiedwaardig gezelschap als de WRR, waarvan de auteurs toch werkelijk niet van rechtse sympathieën kunnen worden beticht, ook de barbarij omarmen ziet het er niet naar uit dat de dijkbewaking van de linkse kerk het gaat redden. Aangezien de norm volstrekt arbitrair is en vastgesteld in een tijd waarin Afrika een spaartekort had, hoeven we daar geen traan om te laten. Als we de theorie van de jaren vijftig serieus zouden nemen, komen we nu uit op negatieve ontwikkelingshulp!
En dan is er ook nog het levensgevaarlijke pleidooi voor aparte professionele lokale uitvoeringsorganisaties los van de ambassades. Menig ambassadeur zal met de deur geslagen hebben omdat het voorstel de bezuinigingen op het postenstelsel nieuwe dynamiek geeft. Bij onze NGO’s zijn niet alleen de deuren gemaltraiteerd maar is er ook van het servies nog maar weinig heel. De ruif waaruit zij eten zou immers een stuk kleiner worden en de nieuwe eis van verplichte aanbestedingen zal korte metten maken met de overdadige overhead en overige vetrolletjes. OS-paleisjes behoren tot het verleden.
Dit alles betekent overigens niet dat het WRR rapport zelf sacrosanct is. Ik beperk mij hier tot twee onvolkomenheden. Het WRR rapport blijkt, net als ikzelf, gefascineerd te zijn door de theorie van de gesloten samenleving van Nobelprijswinnaar Douglass North c.s.. Indien het echter waar is dat de elite in gesloten samenleving vooral bezig is met geweldsbeheersing en daardoor minder met ontwikkeling dan lijkt het mij bijna altijd onverstandig om begrotingssteun te geven. De WRR denkt echter dat het soms wel kan maar maakt niet helder waarop dit optimisme is gebaseerd.
Hetzelfde geldt voor het kroonjuweel van de christendemocratische ideologie, de steun aan het maatschappelijk middenveld. Ik begrijp dat Kuyper niet alleen in Nederland bepalend moet zijn maar ook in het Congolese moeras maar North leert ons dat elke succesvolle versterking van het maatschappelijk middenveld onmiddellijk onschadelijk zal worden gemaakt door het regime omdat het direct de geweldsbeheersing bedreigt. Afrikaanse regeringen zijn letterlijk doodsbenauwd voor een middenklasse en daar hebben zij ook alle reden toe.
Ten slotte, OS is altijd gedomineerd geweest door nietszeggende slogans als good governance, gender en ownership, de WRR voegt er nu een nieuw aan toe: “bescheidenheid”. “Hulp kan hooguit een bescheiden bijdrage leveren aan ontwikkeling en alleen onder specifieke condities die er vaak niet zijn”. Als dat waar is en ook dat handel, en private geldoverdrachten van migranten veel belangrijker zijn voor ontwikkeling dan hulp waarom geven wij dan substantieel meer uit aan OS dan andere landen? Voorwaar, het onwrikbare percentage heeft zijn langste tijd gehad.

Arend Jan Boekestijn is verbonden aan de Universiteit Utrecht en publiceerde onlangs De Prijs van een Slecht Geweten, uitgeverij Aspekt, vierde druk