In de antichambre van het Kremlin hangt een schilderij van Tsaar Nicolaas I (1825-1855). Poetin is namelijk een groot bewonderaar van Nicolaas I. Zijn interesse in juist deze Tsaar biedt ons misschien inzicht hoe het Westen het beste op Poetins politiek zou kunnen reageren.

Poetins belangstelling voor Nicolaas I bevreemdt op het eerste gezicht. Nicolaas I was immers geen groot veldheer noch heeft hij een groot stempel gedrukt op de Russische samenleving van die tijd. Ivan de Verschrikkelijke (1530-1588), Peter de Grote (1672-1725) of Catharine de Grote (1729-1796) hebben in dit opzicht betere papieren.
Nicolaas I was geen begaafd autocraat maar hij had het geluk dat Rusland na de Napoleontische oorlogen een volwaardig lid werd van het Concert van Europa. En dat is precies waar Poetin van droomt. Na het uiteenvallen van de Sovjetunie heeft het Westen immers geen overdreven eerbied aan de dag gelegd voor de status en belangen van Rusland. Poetin snakt naar internationale erkenning dat Rusland er toe doet.
Poetins bewondering voor Nicolaas I leert ons nog iets. Nadat Napoleon verslagen was ontwikkelde Nicolaas I zich tot een rabiate conservatief die met een Heilige Alliantie en een conservatieve kruistocht het internationale systeem wilde veranderen. Overal in Europa waar een legitiem vorstenhuis dreigde te worden omver geworpen stond Nicolaas I te popelen om korte metten te maken met de opstandelingen.
Het was het grote genie van Metternich dat hij de onbezonnenheid van Nicolaas I wist in te perken door hem lid te maken van het Concert van Europa. Metternich wist mede door deze vondst de ondergang van het Habsburgse veelvolkerenrijk een eeuw uit te stellen. Voorwaar geen geringe prestatie.
Poetins interesse voor Nicolaas I bewijst dat hij niet alleen een kille machtspoliticus is maar wel degelijk ook ideologisch opereert. Net als Nicolaas I gelooft Poetin in een stevige binnenlandse politieke orde gebaseerd op patriotisme, de Russische orthodoxe kerk, een sterke centrale regering en een geheime dienst die dissidenten onderdrukt. Die uitgangspunten zijn doordesemd van een diep geloof in een Russisch exceptionalisme. Zoals de Amerikanen geloven dat hun land een lichtbaken is dat iedereen in de wereld die naar vrijheid snakt inspireert, gelooft Poetin dat Rusland een christelijk doch autoritair lichtbaken is, superieur aan het seculiere decadente Westen en het atheïstische Oosten. Rusland moet de mensheid redden.
Zoals Maria Snegovaya onlangs in de Washington Post onthulde heeft Poetin aan alle regionale gouverneurs verplichte lectuur voorgeschreven waarin het Russische exceptionalisme van elke pagina afspat. Het betreft hier ‘De rechtvaardiging van het goede’ (1895) van Vladimir Sergejevitsj Solovjov (1853-1900), ‘De filosofie van de ongelijkheid’ (1923) van Nicolai Berdyaev (1874-1948), en ‘Onze Taken’ (essays 1948-1954) van Ivan Ilyin (1883-1954). Poetins wens om het machtsverval van Rusland te stuiten heeft dus ook een ideologische component die parallellen vertoont met de beschavingsmissie van Nicolaas I.
Bezien vanuit dit perspectief is het niet zo vreemd dat de Westerse verwachting dat Rusland onder Poetin een normaal Westers land zou worden een illusie bleek te zijn. Velen in het Westen hoopten dat als wij maar vriendelijk waren Rusland een gewoon land zou worden dat zich aan internationale afspraken zou houden en de territoriale krimp had geaccepteerd. De Russische beer zou transformeren in een soort Italiaanse duif met kernwapens.
Het Westen hoopte ook dat het sommige voormalige Sovjetstaten in de Westerse invloedssfeer zou kunnen opnemen zonder dat Moskou in het geweer zou komen.
Die twee illusies waren natuurlijk inconsistent. De eerste illusie was internationalistisch van aard gericht op een partnerschap met Rusland en de tweede kwam neer op een klassieke geopolitieke omsingeling. De anticipatie van beide illusies was echter gelijk. Rusland zou de Westerse opmars aanvaarden of pikken.
Tot ontzetting van het Westen blijkt nu dat Rusland geen mislukte Westerse staat is maar een anti-Westerse revisionistische mogendheid die het Westerse principe van nationale zelfbeschikking verwerpt. Overal waar Russische minderheden in de voormalige Sovjetstaten worden bedreigd behoudt Rusland zich het recht voor om te interveniëren.
Met andere woorden de Russische intenties zijn ideologischer dan het Westen wilde geloven. Dat is een probleem want economische sancties werken beter bij een kille machtspoliticus dan bij een ideoloog. Europa is bovendien door de economische verwevenheid vooralsnog niet goed in staat om effectieve sancties op te leggen. Kruisvaarders zullen dus ook militair moeten worden afgestopt.
De Westerse militaire tegenmacht is echter zwakker dan Amerikaanse haviken zouden wensen. Zoals bleek in Georgië en nu in de Krim is niemand in het Westen bereid te sterven voor de Russische verkrachting van het volkenrecht.
Indien deze analyse hout snijdt is het betreurenswaardig dat het Westen Poetin de toegang tot de G8 ontzegt zolang hij niet van koers verandert. Metternich ging met Nicolaas I verstandiger om. Poetin dient immers naar de onderhandelingstafel te worden gelokt. Poetin zal nu de banden met China alleen nog maar meer aanhalen.
Poetin dient tegenspel te krijgen maar niet op een wijze die de Wille zur Macht en mogelijkheden van het Westen overschat. En hier ontstaat een probleem. Het is helder dat de NAVO in actie moet komen als een bondgenoot wordt aangevallen. Oekraïne is echter geen lid van de NAVO. Indien Rusland erin slaagt om via sluipende annexatie grote delen te annexeren dan zou de indruk in Moskou kunnen postvatten dat de truc in het Balticum zou kunnen worden herhaald. Dat is zorgwekkend want F 16’s kunnen weinig uitrichten tegen het ophitsen van de Russisch sprekende minderheden zonder militaire footprint.
We zullen dus Oekraïne economisch moeten helpen. Het zou echter onverstandig zijn om een EU lidmaatschap aan te bieden en militaire adviseurs en wapens naar de instabiele regering in Kiev te sturen. Poetin zal dat immers als argument gebruiken om verder te escaleren. Georgië kan ook geen lid van de NAVO worden.
Wat het NAVO verdragsgebied betreft zullen wij onze bondgenoten moeten steunen en militaire afschrikking herpositioneren. De Baltische staten en de Visegrad landen, Polen, Hongarije, Tsjechische republiek en Slowakije dienen op onze militaire steun te kunnen rekenen. Amerikaans alternatief voor het Russische gas is daarbij cruciaal.
Het gaat dus om een evenwichtige benadering. Rusland is zwak maar gevaarlijk tegelijkertijd. De gasprijs daalt en China rukt op in Centraal Azië. Rusland is een land in verval. Het Kremlin zal een hoge prijs betalen voor teruglopende investeringen en handel. Op de lange termijn kunnen wij ook een ideologische Poetin indammen.
Het Westen is naïef geweest over de Russische intenties en te onbezonnen in de uitbreiding van de Westerse invloedssfeer. Indien een nieuw realisme zich van het Westen meester maakt dat zich hoedt voor toezeggingen die wij niet kunnen waarmaken kunnen we misschien een nieuwe Koude oorlog voorkomen.
En voor iedereen die nog droomt van eenzijdige nucleaire ontwapening nog een laatste overweging. Indien Oekraïne niet zijn kernwapen had opgegeven voor een illusoire bescherming van de grenzen zat het land nu niet diep in de problemen. Het is maar goed dat het kabinet de motie van de Tweede Kamer om de JSF niet te voorzien van kernwapentaken naast zich neer heeft gelegd.