Bezuinigen gaat meestal van au. Toch zijn er beleidsterreinen waar bezuinigingen het lot van miljoenen mensen kan verlichten. Ontwikkelingshulp is daar een mooi voorbeeld van.

Stel dat ontwikkelingshulp niet bestond. Zouden wij het dan precies zo organiseren als vandaag de dag? Die kans lijkt mij niet groot. De wijze waarop wij de hulp hebben georganiseerd schaadt namelijk arme landen. Vijf problemen doen zich voor.

In de eerste plaats is er het probleem van de hulpverslaving. Als de VN voor veiligheid zorgt en het Westen voor onderwijs en gezondheidszorg wat doen Afrikaanse regeringen dan eigenlijk nog zelf? Een gemiddeld ontwikkelingsland krijgt jaarlijks honderden missies langs die allemaal geld komen brengen maar steeds weer  andere eisen stelen. Hoe kan een regering van zo’n land ooit leren zelfstandig iets voort te brengen? Dit probleem is alleen maar op te lossen door het hulpbedrag aanzienlijk te verlagen. Ons land geeft echter samen met de Scandinavische landen en Luxemburg twee keer zoveel hulp dan het EU gemiddelde. Als ons land werkelijk zelfredzaamheid wil bevorderen ontkomt het er niet aan het hulpbedrag te verlagen.

Ten tweede hebben ontwikkelingsgelden helaas een appreciërend effect op de lokale munt en ondermijnen daarom de export van een hulpontvangend land. Dat is zo ongeveer het laatste waar men in die landen op zit te wachten. Ook dit probleem vraagt om een verlaging van het hulpbudget.

In de derde plaats heeft hulp een negatief effect op democratisering. Derde Wereld landen kampen met een soort gespiegelde Boston Tea Party. In het 18^e eeuwse Amerika gold no taxation without representation. Derde Wereld landen krijgen zoveel hulpgeld dat er geen enkele prikkel nog is om belasting te gaan heffen. Het gevolg van het niet heffen van belastingen is dat er ook geen prikkel is om te democratiseren. Alleen als ons land de hulp verlaagt krijgt democratie een kans.

In de vierde plaats is de relatie tussen hulp en groei onduidelijk. Veel hulp leidt dus niet automatisch tot meer groei. Dit gegeven zou een stimulans moeten zijn om hulp op een hele andere manier te organiseren.

Ten slotte slagen wij er niet om met hulp goed bestuur te bevorderen. Derde Wereld landen zijn meestal gesloten samenlevingen. Volgens de Nobelprijswinnaar Douglass North zijn regeringen in die landen meer bezig met geweldsbeheersing dan met ontwikkeling. North wijst er ook op dat elementen uit onze open samenleving als democratie, rechtsstaat en het maatschappelijk middenveld niet zomaar naar gesloten samenlevingen kunnen worden geëxporteerd. Sterker nog, vaak werkt dat zelfs contraproductief. Als men bijvoorbeeld verkiezingen houdt in een land als Afghanistan zonder dat er sterke instituties voorhanden zijn leidt dit eenvoudigweg tot het grootschalig kopen van stemmen. Goed bestuur laat zich dus eigenlijk niet exporteren.

Het huidige beleid van ons land maar zeker ook van de EU en de Wereldbank houdt onvoldoende rekening met bovenstaande problemen. Begrotingssteun bestendigt nare regimes en houdt hulpverslaving in stand. Goed bestuur bevorderen mislukt keer op keer. En verkiezingen wakkeren corruptie aan.

Moeten we dan de hulp afschaffen zoals Dambisa Moyo voorstelt? Neen, het is een illusie om te denken dat de Derde Wereld met de huidige kredietcrisis op de kapitaalmarkt voldoende geld zal kunnen lenen voor noodzakelijke investeringen. Wat kunnen we wel doen?

1. de enige manier om groei te bevorderen is ons te richten op de private sector. Van charitas is nog nooit iemand rijk geworden. Geef geen hulp meer aan dubieuze regimes maar probeer in de private sector burgers te helpen met kennis waar ze geld mee kunnen verdienen. In de landbouw valt veel te doen. Reorganiseer derhalve, het Ministerie van Koenders. Stop met exporteren van goed bestuur en versterking van het maatschappelijke middenveld en concentreer de activiteiten in de private sector.

2. Vergroot de markttoegang in de EU door een renationalisatie van het EU landbouwbeleid

3. NGO’s worden vaak geleid door mensen die weinig verstand hebben van de private sector. Ook slagen zij er keer op keer in om evaluaties aan hun laars te lappen. Dwing daarom NGO’s tot hogere efficiëntie door het bestaande subsidiecircus af te schaffen. Betaal alleen nog 20 % van hun activiteiten op een projectbasis en laat ze de rest ophalen op de markt.

4. voer strikt onafhankelijke beleidsevaluatie in van alle activiteiten

5. Voorkom dat het klimaatbeleid leidt tot een nieuwe miljardenstroom naar ontwikkelingslanden die zij niet kunnen absorberen

6. Erken het failliet van de topdown benadering van het Millenium Development Goals project. Vervang het door bottom up onafhankelijk geëvalueerde projecten.

7. Wees kritisch op plannen als die van Paul Collier om hulp te militariseren. Uit onze eigen geschiedenis kunnen wij leren dat oorlog de staat constitueert en andersom. Het bevriezen van allemaal conflicten in Afrika zou de staatsvorming wel eens ernstig kunnen hinderen. En staatsvorming is precies wat Afrika zo nodig heeft.

Kortom, als we werkelijk de allerarmsten willen helpen dienen wij ons op de private sector te richten. Daar komt werkelijke duurzame groei tot stand. En daar zal uiteindelijk een middenklasse opstaan die goed bestuur zal gaan afdwingen.

Arend Jan Boekestijn is historicus en verbonden aan de Universiteit Utrecht. Onlangs publiceerde hij De Prijs van een Slecht Geweten bij uitgeverij Aspekt.