Wij leven in een gepolariseerde samenleving, en wij weten het. Het lijkt wel of wij niet in staat zijn om onze neiging te onderdrukken om de ander zwart te maken. Je zou hopen dat een crisis de neuzen in dezelfde richting zou krijgen maar daar lijkt het niet op. Een godsvrede staat nog niet voor de deur.
Neem de klimaatcrisis. Er zijn grofweg drie groepen. De klimaatontkenners houden nog steeds vol dat er niet veel aan de hand is en dat IPCC de situatie om politieke redenen overdrijft. Deze opvatting is om twee redenen problematisch. In de eerste plaats is het wel heel roekeloos om de waarschuwingen van een overweldigende meerderheid van de wetenschappers in de wind te slaan. Net als anti-vaxxers hebben klimaatsceptici kennelijk verontrustend weinig vertrouwen in de wetenschap.
In de tweede plaats is deze houding in strijd met het voorzorgsbeginsel. Het voorzorgsbeginsel leert ons immers dat wij in actie moeten komen als ons huidige beleid onze kinderen in de toekomst in problemen brengt. Niets doen is moreel onverantwoord.
Dan is er ook nog de groep die zeer doordrongen is van de grote risico’s van klimaatverandering maar selectief is in het kiezen van de oplossingen. Zo zijn er mensen die onder alle omstandigheden biomassa, kernenergie en CO2 opslag afwijzen. Zij suggereren dat wij met zon en wind en waterstof de opwarming kunnen keren.
Leden van deze groep zijn eigenlijk voer voor psychologen. Zij zijn uiterst puristisch in de keuze van de remedie maar lijken niet te beseffen dat de klimaatcrisis zo groot is dat wij misschien wel alles wat ons ter beschikking staat zullen moeten inzetten. En dat betekent dus ook het verbranden van resthout als het maar tenminste duurzaam gebeurt, kernenergie en het opslaan van CO2, zolang het maar niet gebeurt als excuus om de bestaande uitstoot niet te reduceren.
Met deze twee groepen, die elkaar compleet verketteren, gaan we de oorlog niet winnen. Van de ontkenners en de deugers zullen we het niet moeten hebben. Er is een derde groep waar ik mij hoop op heb gevestigd. Dit zijn mensen die net als de deugers de IPCC waarschuwingen serieus nemen. Ook zij kiezen voor de wetenschap en niet de duisternis. Het verschil met de deugers echter is dat zij eveneens met behulp van wetenschappelijke inzichten alles willen doen om de opwarming proberen te keren.
Wat kunnen wij leren van de wetenschappelijke experts? In de eerste plaats denk ik het inzicht dat wij het met wind en zon niet gaan redden. Urgenda heeft een plan ontwikkeld waarin wij in 2030 nog maar de helft van onze huidige energie verbruiken en dat via wind, zon, waterstof, warmtepompen, geothermie etc. duurzaam gaan opwekken. Ik heb grote bewondering voor de creativiteit van Urgenda maar ik schrok toen ik ontdekte dat de kerosine voor de luchtvaart en de stookolie voor de scheepvaart buiten beschouwing waren gelaten.
Nederland verbruikt nu grofweg 3000 petajoules per jaar. Urgenda denkt dat te kunnen reduceren in 2030 tot 1700. Ik vrees dat dit te optimistisch is. We zien nu al dat de luchtvaart sterk aantrekt. Het zal echt nog enige tijd duren voordat wij de scheepvaart kunnen verduurzamen. Ik vrees dat zelfs met energiebesparing het verbruik nog wel zal toenemen.
Dat betekent dat wij het met de energie mix van Urgenda, zon, wind, waterstof, etc. eenvoudigweg niet gaan redden. Aangezien het klimaatprobleem echt heel ernstig is zou ik denken dat wij niets op voorhand moeten uitsluiten en alle opties moeten bestuderen en uitproberen. Dat betekent in de eerste plaats meer geld voor fundamenteel onderzoek om niet alleen het opslagprobleem maar ook technologische doorbraken te forceren. Stel dat het Nederland of de EU lukt om een geweldige innovatie te bewerkstelligen die bijv. in India en China het energieverbruik met 1 % doet dalen dan heeft dat echt impact. Europa is immers het enige continent dat de uitstoot sinds 1990 heeft verminderd. Het Chinese aandeel in de mondiale uitstoot is 27 %, die van India 7 %, van VS 15 % en van de EU 10 %. Om misverstanden te voorkomen, wij gaan in eigen land niet geld voor innovatie gebruiken als excuus om de eigen uitstoot minder te reduceren.
Juist omdat zon niet altijd schijnt en de wind niet altijd waait zullen we toch ook echt moeten gaan experimenteren met kernsplitsing en fusie. Er zijn 72 van dit soort bedrijven in de wereld die dolgraag testlocaties zoeken voor zogenaamde vierde generatie reactoren. Dit type is veel veiliger, efficiënter, betrouwbaarder en produceert veel minder afval dan de derde generatie. Kernfusie is natuurlijk nog mooier en daar zullen we ook meer researchgeld voor moeten vrijmaken. Het nieuwe kabinet zou van beide snel werk van kunnen maken.
Aangezien we alles moeten inzetten dat wij hebben zou ook duurzame biomassa uit het verdomhoekje moeten worden gehaald. Resthout dat anders gewoon verbrand zou worden kan beter worden gebruikt om warmte te produceren. Hetzelfde geldt voor CO2 opslag. We gaan dat niet doen als excuus om onze uitstoot niet te verlagen maar omdat we alles moeten doen om opwarming af te remmen. Hetzelfde geldt overigens voor de zogenaamde blauwe waterstof. Dit is waterstof die niet duurzaam wordt geproduceerd maar waarbij de CO2 uitstoot wordt opgeslagen. Experts hebben mij natuurlijk uitgelegd dat om bij groene waterstof uit te komen, volledig duurzaam opgewekte waterstof bijv. met windmolens, je zult moeten beginnen met blauwe. Er zijn dus geen taboes.
En dan is er nog iets wat er van mijn hart moet. Bestrijding van klimaatverandering is bij uitstek een mondiale aangelegenheid. Klimaat trekt zich immers niets van nationale grenzen aan. Dat betekent dat er niet alleen nationaal maar ook Europees en mondiaal sprake zal moeten zijn van herverdeling. Niets ligt in het huidige politieke klimaat zo gevoelig als herverdeling.
Onze premier toonde zich onder de indruk van het laatste IPCC-rapport. Hij meende dat als ons land in staat was om zoveel Olympische medailles te winnen wij ook in staat zouden moeten zijn de opwarming te temmen. Zijn enthousiasme is aanstekelijk maar hij zou aan geloofwaardigheid winnen als hij eveneens zou benadrukken dat de maatregelen pijn gaan doen. Leiderschap is niet alleen mooi weer spelen maar ook de geesten bereid maken om offers te brengen.
Laten we nationaal beginnen. Er zijn nogal wat Nederlanders die weinig verdienen, hoge huur betalen en een oude benzineauto voor de deur hebben staan. Er breken voor hen slechte tijden aan. De benzineprijs zal stijgen en de energiekosten voor de verwarming van de huurwoning eveneens. Het lijkt me de ideale methode om een Nederlandse gele vestjes beweging vleugels te geven.
In het regeerakkoord zal er dus afspraken moeten worden gemaakt over herverdeling en dat is nog niet zo simpel. De vorige subsidieregeling voor hybride auto’s is totaal mislukt. De nationale regeling hield geen rekening met de Europese wetgeving. In de EU zijn er verplichte Europese emissiedoelstellingen afgesproken. Als er te weinig elektrische auto’s worden verkocht door de autofabrikanten volgen er miljardenboetes. Zij zullen dit willen voorkomen door de prijs te verlagen zodat er meer elektrische auto’s worden verkocht en boetes worden ontlopen. De nationale subsidieregeling was dus een cadeautje aan de auto-industrie die de prijs minder hoefde te verlagen. De nationale subsidie kwam ook nog eens terecht bij Nederlanders die niet krap bij kas zitten.
We kunnen hier dus van leren dat Europese regelingen veel effectiever zijn dan nationale maar daar zijn de Nederlanders die weinig verdienen natuurlijk nog niet mee geholpen. Zij kunnen zich immers eenvoudigweg geen nieuwe elektrische auto veroorloven. Gelukkig is er een steeds grotere tweedehandsmarkt aan het ontstaan. De overheid zou kunnen helpen door ervoor te zorgen dat de auto’s hier blijven en niet over de grens gaan. Voorts zou de overheid een accu omruil garantie kunnen bieden. Dat zou helpen omdat veel mensen vrezen dat de accu’s niet lang meegaan hetgeen overigens behoorlijk schijnt mee te vallen.
En dan de stijgende energiekosten van de woning. Wat echt zou helpen is de salderingsregeling voor zonnepanelen ook na 2023 te continueren. Als je aan het eind van het jaar de energie die je zonnepanelen hebben opgewekt mag wegstrepen tegen de energie die je hebt verbruikt dan willen mensen wel zonnepanelen laten installeren. Wat ook zou helpen is om de installatie van de waterpomp te verrekenen met de energierekening met een termijn van dertig jaar. Het betekent echter nog steeds dat de energie kosten stijgen. En heb je dus nog steeds charismatische politici nodig die uitleggen dat er offers moeten worden gebracht om een groter onheil te voorkomen. Als je dan opmerkt ‘dat het wel leuk moet blijven en dat we wel moeten kunnen blijven barbecueën’ dan neem je als politicus je taak niet serieus. Churchill had daar minder moeite mee dan Rutte.
Europees moet er ook herverdeeld worden. De vervuiling in Oost-Europa is bijvoorbeeld veel erger dan bij ons. Het interessante is ook hier dat de EU hier wat aan doet. Een deel van het Coronafonds mag immers ingezet worden voor verduurzaming. Het mooie is dat een Europese bijdrage aan een sluiting van een bruinkoolmijn in Katowice in Polen ook ons land en de rest van de wereld ten goede komt. Ik zou er een voorstander van zijn om hier nog meer gelden voor uit te trekken, niet als excuus om bij onszelf minder te doen, maar omdat men op deze wijze nog meer impact heeft op het tegengaan van de opwarming.
En dat laatste geldt ook mondiaal. Afrika heeft de klimaatverandering niet veroorzaakt maar betaalt er wel een hogere prijs voor dan de rijkere landen. Droogte, overstromingen, orkanen, sprinkhanen teisteren het continent. Het toekomstige kabinet, als we dat tenminste in november hebben, zal in Glasgow een bijdrage moeten leveren aan de steun van rijke landen aan arme landen. Ik vrees dat waterstofopwekking met zonnepanelen in de Sahara minder makkelijk is dan vaak wordt voorgesteld. Zandstormen zijn echt een serieus probleem. Misschien dat het rijke westen Afrika zou kunnen ondersteunen met zonnepanelen, windmolens en op termijn groene waterstof.
Tenslotte dienen wij ook de geopolitieke gevolgen van de energietransitie in ogenschouw te nemen. Ik had in mijn naïveteit verwacht dat de uitfasering van fossiele energie in de komende decennia eveneens onze afhankelijkheid van Rusland en het Midden-Oosten zou verminderen. Die afhankelijkheid blijft echter bestaan nu Duitsland en Nederland met Rusland onderhandelen over gigantische waterstofprojecten die via Northstream II getransporteerd kunnen worden. Hij blijft ook bestaan omdat Saoedi-Arabië massaal inzet op groene waterstof opgewekt via zonne-energie. Ons land zal dus in de toekomst waarschijnlijk groene waterstof gaan importeren uit beide gebieden.
Dat betekent dat wij niet goed met die landen kunnen onderhandelen over mensenrechten en andere neteligheden. Mede om die reden is het van belang om af te spreken dat wij nationaal een minimum hoeveelheid duurzame energie produceren zodat niet gelijk onze economie stilvalt als de internationale spanningen toenemen en de toelevering stokt. Dat betekent dus zoveel mogelijk gigantische windmolens op zee, kernenergie, energiebesparing, waterstof, etc. Dat wordt nog een hele klus.
Hoe het ook zij, als iedereen bereid zou zijn lang gekoesterde taboes te doorbreken dan hebben wij een kans om de opwarming te beperken. Dat betekent dus dat ter rechterzijde de klimaatwetenschap serieus wordt genomen en ter linkerzijde de deugdrift wordt beteugeld. We moeten gewoon alles doen wat wij kunnen om opwarming te beperken. Dus ook kernenergie, duurzame biomassa, en CO2 opslag en noem het maar op. Zonder politieke leiders die overtuigend uitleggen waarom er offers moeten worden gebracht zal het niet gaan. En zonder bereidheid om compromissen te sluiten al helemaal niet.
P.S. bij de research voor dit stuk heb ik veel gehad aan de blog van Tijs ten Brinck (MSC Sustainable Energy) https://www.watisduurzaam.nl, aan de podcast Studio Energie van Ir. Remco de Boer https://soundcloud.com/studio-energie
en aan de artikelen en rapporten van drs. Ruut Schalij,
https://eriskgroup.com/en/author/ruut-schalij/ Met de laatste twee experts heb ik ook langdurig gesproken. Ik ben alleen zelf verantwoordelijk voor de hier geventileerde mening.