Beste Chris,
Op zondagmiddag twitterde jij mij de vraag welke stromingen binnen de islam een historische interpretatie van de Koran bezigen. Dit naar aanleiding van een zinsnede in mijn NRC artikel van zaterdag dat er ‘nogal wat stromingen binnen de islam zijn waarin er theologische obstakels bestaan voor een historische interpretatie van de koran’. Dat is een goede vraag want als het antwoord op jouw vraag zou zijn dat dit voor geen enkele stroming geldt dan heeft Wilders gewoon gelijk dat er geen gematigde islam bestaat. Ik zal hieronder uiteenzetten waarom ik die zinsnede geschreven heb. Ik twijfel overigens nog steeds en ik ben ook geen islam deskundige. Maar eerst een anekdote.
Een aantal jaren geleden ondernam ik een reis naar de VS. Op uitnodiging van een Amerikaanse universiteit hield ik een lezing over Bush zijn politiek t.a.v. het Midden Oosten. Met het geld dat ik met die lezing verdiende kocht ik een ticket naar Washington om Fukuyama te interviewen voor een stuk dat later gepubliceerd werd in het Dagblad Trouw waar toen jij nog de scepter zwaaide. Fukuyama bleek een zeer toegankelijke man en het bleek mogelijk om twee uur met hem te spreken. Tijdens dat interview confronteerde ik hem met de opvattingen over de islam van Prof. Hans Jansen. Prof. Jansen stelt dat verreweg de meeste moslims een letterlijke interpretatie van de koran en de hadith aanhangen omdat Allah via de Aartsengel Gabriel alles heeft gedicteerd aan Mohammed. Er kan dus geen tittel of jota aan de koran veranderd worden. Als er bijvoorbeeld een soera is die stelt dat de vrouw voor de man een akker is die hij naar believen mag wieden dan moet dat letterlijk genomen worden. En dat geldt ook voor al die nare passages over vrouwen, homo’s, afvalligen en joden.
Fukuyama was even stil maar begon toen aan een lang antwoord. Het is waar dat de meeste verlichte moslims gevlucht zijn naar het Westen, stelde hij. Het is ook waar dat er grote theologische obstakels zijn voor een historische interpretatie van de koran. Er zijn echter wel belangrijke kanttekeningen te maken bij het idee dat moslims gevangen zitten in de koran en de hadith:
1. zolang er verlichte moslims bestaan, zoals Jazzer en Manji, hoe klein in aantal ook, is er hoop. Wel is het verschrikkelijk dat verlichte moslims moeten vrezen voor hun leven. Wij moeten er dan ook alles aan doen om hen te beschermen
2. Het is waar dat de tekst van de koran, hadith heilig zijn. Toch is er sprake van interpretatieverschillen. Niet alle moslims zien de jihad als een externe strijd tussen moslims en niet moslims. Sommige zien het als een interne strijd van moslims op weg naar vroomheid. Ook binnen de Palestijnse gemeenschap bestaan er imams die zelfmoordacties afwijzen omdat zij in strijd zijn met de islam
3. Huntington heeft niet gelijk dat culturen statisch zijn. Zij zijn dynamisch. Zij ontwikkelen zich. Het is nog steeds mogelijk dat er in de islam een Verlichting uitbreekt.
4. Mensen zijn niet alleen religieuze wezens maar laten zich ook beïnvloeden door cultuur, politiek en economie. Dat geldt ook voor moslims.
5. Generalisaties zullen de veiligheid in het Westen in gevaar brengen. De vreedzame moslims zullen ons moeten vertellen waar de jihadisten zich bevinden.
Ik vond dat een indrukwekkend antwoord van Fukuyama maar mijn twijfels bleven bestaan. Mijn reizen naar de Soedan, Ethiopie, Afghanistan en Irak versterkten die twijfels alleen maar. In Soedan worden meisjes op hun negende jaar uitgehuwelijkt. In Ethiopië zag ik de islam oprukken vanuit Somalië. In Afghanistan maakte ik mij geen enkele illusie over de positie van de vrouw. In Irak zag ik een gemengder beeld. Op het platteland was het niet erg positief. En In India leerde ik deze zomer dat de extremistische vleugels zowel bij de Hindoes als bij de moslims aan kracht winnen. In Senegal en Mali was het beeld echter veel positiever. Het kan dus wel. In Turkije is het beeld gemengd. Istanboel lijkt een Westerse stad maar het aantal gesluierde vrouwen blijft maar toenemen. In het Oosten is het Middeleeuws. Erdogan zit tegenwoordig steeds meer op de Erbakan lijn. Hij richt zich op Iran en keert zich tegen Israël. De grondwetswijziging vervult mij met zorg.
Ook mijn ervaringen met moslims studenten in Utrecht stemmen tot nadenken. Ik spreek met moslima’s die gevangen zitten tussen twee culturen. Hoe kunnen zij ooit een partner vinden als zij nooit alleen uit mogen gaan? Niet zelden wordt er voor hen een huwelijkspartner gearrangeerd. Vreselijk.
Ik had een tijdje geleden contact met Ahmadiyya moslims. Dat is een verlichte stroming die overal vervolgd worden, helaas ook in Nederland. Ze vertelden mij dat de ramen van hun moskee regelmatig worden ingegooid door mainstream moslims. Daar wordt een mens niet gelukkig van. Ik raakte verzeild in allerlei theologische discussies met hen. Wat mij opviel was dat ook zij een zuivere theocratische redenering aanhingen. Het volk mag niet regeren maar Allah moet dat doen. Zij wijzen dus volkssoevereiniteit om dezelfde reden af als Abraham Kuyper dat deed. Waarheid betekent voor hen Goddelijke openbaring. Die opvatting mag, de SGP huldigt dat standpunt ook, maar het is een uitgangspunt dat zich niet gemakkelijk laat verzoenen met democratie tenzij men absolute waarheidsaanspraken weet te relativeren. Maar dat doen zij niet. Martin Lipset, de grote democratie-onderzoeker, stelt niet voor niets dat democratie veronderstelt dat de deelnemers afzien van absolute waarheidsaanspraken.
Beste Chris, ik weet het dus niet. Wel weet ik dat er veel verschillende vormen van sharia bestaan die sterk van elkaar verschillen. Probleem is echter dat zij allemaal hun eigen interpretatie als onveranderlijk beschouwen. Een ding weet ik wel. Als wij tegen moslims zeggen: ‘wordt als ons’ en tegelijkertijd ‘jullie kunnen niet als ons worden zolang je de islam aanhangt’ dan denk ik niet dat je veel invloed hebt. Er zit niets anders op dan onze rechtsstaat zeer goed te bewaken en bij voortduring in debat te gaan met moslims om hen de schoonheid van onze rechtsstaat uiteen te zetten en hen te vragen hoe zij hun geloof denken te verenigen met rechtsstatelijke waarden. Schelden is daarbij taboe, koranverbrandingen helemaal. En voorts zou het goed zijn als de kennis in het Westen over de schaduwzijden van de islamitische wereld op een hoger plan wordt gebracht. Al die Bijbels die verbrand worden, vlaggen vertrapt, christenen, joden, afvalligen en ongelovigen die vervolgd worden. Het is een tranendal.
En tenslotte moet het van mijn hart hoe vaak ik Turkse en Marokkaanse ondernemers tegenkom die dag en nacht sjouwen. Ook zij lijden onder het gedrag van jongens die de boel lopen te verstieren. Een waar staatsman is zuinig met hyperbolen. Niet alles wat gezegd mag worden hoeft ook gezegd te worden. De vader van Theo van Gogh zag dat heel goed. Dat betekent niet dat we terugschieten in een cultuurrelativisme. Laat dat maar aan Pechtold en Cohen over. We moeten de problemen gewoon benoemen, de wet handhaven, immigratie beperken en integratie bevorderen.
Laatst was er een moslim jongen bij P en W die bijna de steniging van een Iraanse vrouw verdedigde. Op twitter zag ik allemaal moslims afwijzend reageren. Wat mij betreft mag die jongen elke avond op tv.
Beste Arend Jan, dank voor het over- en inzicht.
Jouw verhaal neemt mijn bezorgdheid over integratie van moslims niet weg. Zeg je eigenlijk ‘er zullen in welk land ter wereld dan ook, ook in west Europa en Nederland, altijd wel moslim groepen zijn die (enige vorm) van absolute waarheidsvinding aanhangen’.
Die groepen zullen jonge en strijdbare mannen onder zich hebben, die onze maatschappij willen veranderen. Dus (misschien gebeurd het al – ik hoop het niet) zodra ze met voldoende aanhang zijn in de lokale sportclub zullen ze beijveren de drank uit de kantine te elimineren en de vrouwen uit de club. Oeps, weg onze vrijheid.
En dat komt in feite omdat absolute waarheidvinding en democratie niet samen gaan in 1 huis.
Daarom mijn vraag: verkwanselen we door onze wij-respecteren-iedereen houding op den duur belangrijke waarden ?
Als dat zo is, is er vind ik alle aanleiding om zo absolutistisch tegenover moslims te redeneren als de leider van de PVV doet.
Even aangenomen dat Ahmadiyya moslims een verlichte stroming vertegenwoordigen (moet ik me nog in verdiepen), dan lijkt het mij hoogst noodzakelijk dat zij zich volop in het debat mengen. Laat P&W maar snel een vertegenwoordiger aan tafel uitnodigen.
Naar voren tredende verlichte individuen zijn er wel, maar zij vormen geen stroming. http://tinyurl.com/38vsn2f
Pingback: Tweets die vermelden Arend Jan Boekestijn » Voorlopig antwoord aan Chris Rutenfrans n.a.v. NRC artikel 11 september -- Topsy.com
Heeft Frits Bolkestein hier ook niet een interessant artikel over geschreven? Ik meen dat zijn conclusie was dat we een islamitische reformatie niet hoeven te verwachten. Juist omdat een andere interpretatie dan een letterlijke/theologische niet mogelijk is, dan wel niet geaccepteerd wordt. De islam is niet aan verandering onderhevig.
Waarom zouden wij tegen moslims zeggen: wordt als ons? Ik zou het willen laten bij ‘val ons niet lastig’ en ‘hou je aan de wet’.
Volgens mij is het gewoon hondsmoeilijk om abstract te denken, niet alleen voor moslims maar ook voor westerlingen. “Historische islam” is een prachtig voorbeeld van een term waarvan Bas Heijne volkomen terecht vaststelt dat je die niet gecommuniceerd krijgt met het grote publiek.
En, Arend Jan, sorry dat ik het zeg, want ik vind het prachtig dat je lid bent van de VVD en ik gun je je plaagstootjes aan de “linkse kerk”, maar als ik bovenstaand stuk lees dan ben je voor mij een cultuurrelativist.
Beste Men. Boekestijn,
Afgezien mijn beroep als violiste (zie site)ben ik, om extra in mn inkomen te voorzien ook docent/mentor op het ROC Novacollege op de afdeling inburgering.
Met belangstelling lees ik Uw stukken en de (opbouwende)kritiek daarop.
Op mijn school lopen ongeveer 300 cursisten rond met zeer uiteenlopende nationaliteiten.
Wel is duidelijk dat het overgrote deel bestaat uit moslims.
Dit wordt niet echt een hoog intellectueel stukje tekst maar ik ga het proberen te vertellen.
Allereerst ben ik van mening dat als we in de klas het goed met elkaar willen doen, er een gevoel van veiligheid moet zijn. Veiligheid genereert vrijheid en een gevoel van openheid.
Ik leg mijn cursisten uit dat we het samen moeten doen en dat elkaar helpen een vereiste is. Ik ben daar erg streng in.Wie niet bereid is elkaar te helpen is niet welkom. Dat wordt meestal direct geaccepteerd.
Het niveau van de cursisten fluctueert enorm. Of ze spreken goed Nederlands maar kunnen niet lezen of schrijven, of ze spreken niks maar kunnen wel eenvoudige teksten lezen en zijn enigsinds gealfabetiseerd.
Tijdens de lessen proberen sommige cursisten te bidden, dan gaan de schoentjes stiekem uit onder de tafel en de ogen gaan dan toe of ze draaien heel langzaam naar het Oosten van de klas.
Ik zeg dan, dat ik denk dat Allah het vast niet erg vindt als ze wachten met bidden tot het pauze is. En dat je dan ook respect toont voor de mensen die een ander geloof aanhangen. Als je dit met beleid en compassie doe,t wordt dit over het algemeen direct geaccepteerd, is mijn ervaring.
Het geloof speelt uiteraard een zeer belangrijke rol in de les op school. Bij de thema’s die behandeld worden (een afspraak maken met de dokter-ov-chipkaart kopen-feestdagen-de gemeente etc)
komt het geloof veel ter sprake.
Ik heb gemerkt dat onderlinge uitwisseling van ervaringen een cruciale rol speelt bij het creeeren van onderling begrip voor elkaars geloof.Een voorbeeld: Als ik vertel dat ik als Christen ook een soort van Ramadan heb, maar dat die plaatsvindt in April dat zitten ze met hun oren te klapperen. Ze hebben geen idee wat er in de bijbel staat bijvoorbeeld. En dat heel veel verhalen overeenkomen met de Koran. Als jaarafsluiting voor de zomervakantie heb ik de hele klas(en ja ze waren er allemaal )meegenomen naar wat ik beschreef als;welkom in mijn wereld! De Grote Bavokerk op de Grote Markt in Haarlem.Sommigen protesteerden of mochten niet van hun familie.Maar toch zijn ze meegegaan, en wel om de reden dat ze zich veilig voelden. Het was een indrukwekkende gebeurtenis die ons nog lang zal bijblijven. En deze kleine/grote dingen maken nu juist het verschil in verdraagzaamheid en onderlinge contacten/integratie.
Ook het jezelf kwetsbaar opstellen door soms ook te zeggen dat je iets niet weet helpt heel erg.
Ik ben van mening dat als je de Nederlandse maatschappij wilt behoeden voor een eventueel kankergezwel waar Wilders het zo bot over heeft, dan lijkt het mij meer dan goed dat de politiek eens echt ziet wat er gaande is op onze scholen. Wel is een vereiste dat docenten die willen lesgeven in zelfredzaamheid in taal en cultuur aan de poort gescreend kunnen worden of zij geschikt zijn en mentaal een zwaargewicht zijn deze mensen kennis te laten maken met vreedzaam samenleven in een vreemd land.
Ik heb nog nimmer een politiek mens op school in de klas gehad en ik zou het een ieder aanbevelen,want wij staan aan het begin van het kweken van onderling begrip en respect naar elkaar toe. En dat is waar het uiteindelijk om gaat. Het samen beginnen van vriendschappen en een gezonde plek vinden in onze samenleving.
Voor de goede orde: Onze school heeft geen aanbesteding gekregen vanwege de bezuinigingen.De prijs was duidelijk een groter hangijzer dan de kwaliteit.
Met zeer vriendelijke Groet,
Suzanne Groot.
Dit stuk had in de NRC moeten staan i.p.v. die andere. Dit stuk is veel beter. En weet je waarom? Hij is niet gekunsteld, hij komt recht uit de pen.
Ik blijf een dubbel gevoel houden bij je verhaal en dat over Abdel-Samad (waar je naar verwees op twitter vandaag). Een echte verandering moet vanuit “gematigde/ verlichte” moslims komen. Maar een groot probleem daarbij is dat er nog zoveel ontkenning is over de gevaren van de fundamentele islam. Abdel-Samad zegt: “Wenn ich sage, dass es im Islam vielleicht einen Geburtsfehler gibt, dann distanzieren sich die Menschen von mir, auch säkulare Intellektuelle”.
De hyperbolen van Geert Wilders zijn wellicht niet nodig, maar er zijn veel meer mensen die zijn onderliggende boodschap zouden moeten durven uitdragen. En helaas hebben intellectuele relazen van een Boekestijn of Hirsi Ali weinig effect. Hoe grappig ook, een Pat Condell bereikt ook geen grote mensenmassa laat staan dat hij er een in beweging krijgt.
Wat mij betref mag Wilders nog even doorbulderen. In de constellatie met het gedoogkabinet zal hij hoogstwaarschijnlijk een iets andere toon aanslaan. Hopelijk leert hij ondertussen daarvan dat hij daarmee een groter publiek bereikt.
Een paar opmerkingen bij dit integere verhaal. Ik heb enige schroom om mezelf deskundige van het mohammedanisme te noemen maar ik heb wel enkele arbeidsjaren studie besteed aan deze ideologie en er ook een boek over geschreven. Als bijproduct heb ik voor mezelf ook een documentje “De koran als naakte keizer” opgesteld. Mijn belangrijkste opmerkingen komen direct daaruit voort.
Maar eerst nog over de Ahmadiyya.
De bekende extremistische bekeerling Abdul Jabber van de Ven heeft hen in de Nederlandse met genocide bedreigd (en wordt daar overigens niet voor aangepakt) en in verschillende landen van de wereld waar het mohammedanisme een grote rol speelt worden ze vervolgd en worden hun gebedsruimtes vernietigd. In Pakistan is hun vervolging zelfs wettelijk vastgelegd onder Zia Ul Haq (de man die al enige tijd aan het bewind was toen Obama een bezoek bracht aan dat land). Later is dat officieel enigszins teruggedraaid. Maar het absurde is dat deze mensen zichzelf moslim blijven noemen. Absurd en onbegrijpelijk maar veel erger is het dat zo iemand als Pechtold het doet voorkomen dat hun interpretatie van het mohammedanisme als een zowel gematigde als gezaghebbende kan worden beschouwd!
Ze zijn echter geen van beiden. Het meest positieve wat over deze groep kan worden gesteld is dat ze de democratie en de vrijheid zonder geweld willen afschaffen. En inderdaad, deze groep kun je wel vergelijken met de SGP. Maar laat dat dan wel tot je doordringen: een van de wat minder verwerpelijke stromingen binnen het mohammedanisme is te vergelijken met een van de meest verwerpelijke stromingen binnen het christendom!
Maar dan terug naar de vraag over de hervormbaarheid die uiteindelijk hier niet beantwoord wordt. Fukuyama, die man die over het einde van de geschiedenis begon toen de jihad al stevig opbloeide, hoe zo een man waar je goed naar moet luisteren?, wijst er op dat er “nog hoop is”. Tsja, er is niets tegen hoop maar in de praktijk verwordt die hoop bij zo heel veel mensen tot een meer of minder door angst en lafheid ingegeven wensdenken.
In mijn boek heb ik een hoofdstuk gewijd aan de vraag naar de hervormbaarheid hier licht ik een aspect er uit.
Er zijn wel individuen maar geen lieden op belangrijke posities die hardop zeggen dat je de Koran niet letterlijk moet nemen. Wat veel te weinig voor het voetlicht komt is dat ze zich OOK DAARBIJ rechtstreeks baseren op de Koran, met name vers 3:7. Daarin staat de verzen die letterlijk te nemen zijn belangrijker zijn dan de verzen die meer overdrachtelijk van aard zijn. Ook uit de rest van dit vers -dat als een inspiratiebron van Andersens sprookje over de nieuwe kleren van de keizer kan worden opgevat (“Maar geen anderen laten zich manen dan de verstandige”) wordt voor wie het onbevangen leest duidelijk op wat voor manier de auteur tegen zijn gehoor spreekt. En hier druk ik me uiterst diplomatiek-eufemistisch uit.
Ten onrechte wordt dit vers nog vrijwel niet op de korrel genomen. Afgezien van het onder verwijzing naar Andersen volslagen lachwekkende ‘none will grasp the Message except men of understanding’ is de boodschap dat de letterlijk te nemen verzen belangrijker zijn dan de overdrachtelijke, op zich zelf niet problematisch. Dit vers gaat pas echt belangrijk worden, gaat pas de achilleshiel worden van het mohammedanisme, wanneer èn van buitenaf het boek onder vuur wordt genomen èn er een groep ten tonele verschijnt die daadwerkelijk en met enig gezag een agenda van ‘hervorming’ zou gaan nastreven.
Dat laatste is niet het geval. Zo’n groep bestaat niet.
Even over het antwoord in vijf delen van Fukuyama op de vraag of een historische interpretatie van de koran binnen de islam mogelijk is.
1. Fukuyama noemt Jazzer en Manji verlichte moslims. Wat bedoelt hij daarmee? Wanneer is een moslim een verlichte moslim? Ik zou zeggen, een verlicht mens is degene die zelfstandig nadenkt over de werkelijkheid en daar naar leeft. Kan die persoon moslim zijn? Islam is toch onderwerping en vrijwel alles draait om wat wel en niet mag en wat moet?
2. Het is waar dat de tekst van de koran en hadith heilig zijn. Toch is er sprake van interpretatieverschillen. Fukuyama geeft twee onderwerpen: jihad en zelfmoordacties. Ik vraag me af of deze accenten van de islam de kern ervan raken. Hoe verhoudt de opvatting van een externe jihad zich met de verdere leer?
3. Ja, culturen ontwikkelen zich. Maar dat is geen argument om te denken dat het nog steeds mogelijk is dat er in de islam een verlichting uitbreekt. We zijn hier niet met statistiek bezig.
4. Mensen zijn niet alleen religieuze wezens maar laten zich ook beïnvloeden door cultuur, politiek en economie. Dat geldt ook voor moslims, zegt Fukuyama. Buiten het feit dat er geen enkel houdbaar betoog kan zijn dat aantoont dat mensen religieuze wezens zijn, ben ik verbaasd over de betekenis van dit deel van zijn antwoord. Bedoelt Fukuyama dat de islam aan verandering onderhevig kan zijn en dat de invloed erop van cultuur, politiek en economie komt? Maar dan is het uitgangspunt gelijk aan de conclusie: de islam kan een verlichting ondergaan. Als de islam niet aan verandering onderhevig kán zijn dan hebben cultuur, politiek en economie immers geen noemenswaardige invloed.
5. Generalisaties zullen de veiligheid in het Westen in gevaar brengen? Ja, dat vrees ik ook, maar dat is nog geen reden om het ‘goede’ dan maar niet te doen. Soms is een generalisatie in overeenstemming met de waarheid en die generalisatie dan niet maken uit angst…?
Tenzij je postmodernist bent en ontkent dat de waarheid bestaat. Maar die postmodernist komt in niets tot een gedegen oordeel en kan zich er dus maar beter niet mee bemoeien.
Fukuyama zegt eigenlijk niets over het wezen van de islam, zijn belangrijke kanttekeningen zijn slechts het bespreken van enkele omgevingsfactoren, die helemaal niets zeggen over de vraag of een bepaald proces eigenlijk wel plaats kan vinden.
Wie wil weten of het in de islam tot een verlichting kán komen (een historische interpretatie is daar deel van) onderzoekt de islam en overdenkt alles om tot ware inzichten te komen.
Soms ligt zo’n inzicht vlak onder je neus.
De betekenis van ‘islam’ is ‘onderwerping’ en alleen dat al zou voor iedereen een enorm groot teken aan de wand moeten zijn. Immers, wie zich niet onderwerpt ontduikt het wezen van de islam en is dus een afvallige. En onderworpen zijn (vrijwillig of niet) is het tegenovergestelde van vrij zijn. Arme moslim.
Nou, dit wou ik even kwijt.
article very good
Mijn persoonlijke ervaring: de onderwerping van jongs af aan die gestimuleerd wordt door de hele omgeving waarborgt dat elke moslim / muslima zich alleen veilig voelt als ze zich houden aan de geboden die het geloof hen stelt. Denk bijvoorbeeld aan het meisje van 3 jaar in Fitna die al helemaal gehersenspoeld is in haar mening over Joden.
In Nederland – en de rest van de zgn. Westerse wereld – bieden we deze mensen een optie aan om ‘vrij’ te zijn. Om een eigen, individuele invulling te geven aan hun denken, hun doen en laten. En in elke moslim / muslima die ik tot nu toe heb leren kennen, herken ik dat ze daar in hun diepste wezen ongelukkig door worden.
Uiteindelijk zullen ze altijd terug grijpen naar datgene waar ze zich veilig bij voelen, door zich te onderwerpen aan de eisen die het geloof stelt. Veelal in een nog extremere vorm om te compenseren voor de zgn. slechte invloeden waar ze in onze wereld aan bloot staan – en zich in overmoedigheid misschien zelfs aan toegegeven hebben. Een kroketje bijvoorbeeld.
De Westerse manier van leven aanbieden aan een moslim / muslima is als parels voor de zwijnen werpen. Sorry Suzanne, ondanks al je goede bedoelingen – ik denk dat je jezelf voor de gek houd. Niet uit politiek / electorale motieven zoals de PvdA of D66 – maar niettemin verdoe je je tijd.
Een trieste conclusie, en zeker niet het begin van een oplossing, maar een waarheid als een koe; de enige moslim / muslima die zich werkelijk thuis zal voelen in de Westerse wereld is hij of zij die van zijn geloof is gevallen.