Gisteren las ik een comment op de Dagelijkse Standaard van J. Morika. Morika stelt voor om de godsdienstvrijheid in onze grondwet te vervangen door gewetensvrijheid. Dit is en standpunt dat ik eigenlijk al drie jaar lang aanhang maar ik weet niet of er grote bezwaren zijn die ik niet overzie. Ik wil daarom iedereen uitnodigen om zijn of haar mening te geven over het hieronder geplaatste citaat van J. Morika dat mij zinnig voorkomt:
“Beter dan van de zijlijn een beetje te commentariëren en de stand bij te houden tussen de beide partijen is het, om zelf een goed analytisch kader te scheppen van waaruit alle reli-problematiek bekeken kan worden. En dat kader moet dan m.i. bestaan uit de constatering dat godsdienstvrijheid tegenwoordig niets méér is dan gewetensvrijheid. Je hebt namelijk ook nog de vrijheid om bijvoorbeeld atheïst te blijven.
Als het recht op gewetensvrijheid eenmaal gegarandeerd is, en wat aanvullende rechten daarbij (vrijheid van vereniging, vergadering en meningsuiting), wat kan “godsdienstvrijheid” daar dan nog in hemelsnaam aan toevoegen? Geef mij één voorbeeld van iets dat verkregen zou kunnen worden door die godsdienstvrijheid dat niet reeds door de gewetensvrijheid al gewaarborgd is.
Het probleem is echter dat sommige godsdiensten de gewetensvrijheid van het individu helemaal niet erkennen (de islam erkent overigens zelfs de godsdienstvrijheid voor individuen niet, zie de sharia), maar dat die godsdiensten zich vervolgens wel om de godsdienstvrijheid beroepen om verder te kunnen gaan met hun feitelijke ontkenning van de gewetensvrijheid van het individu (en de feitelijke ontkenning van de vrijheid van alle andere godsdiensten, zie de islamitische leer en cultuur).
Het is dus onlogisch, en het leidt zelfs tot tegenstrijdigheden en onmogelijkheden om de godsdienstvrijheid voorop te stellen wanneer je weet dat sommige godsdiensten de gewetensvrijheid niet erkennen. Dan zouden godsdiensten namelijk de basis wegslaan onder het algemene recht dat iedereen geniet: de gewetensvrijheid en dat laatste is wat op de eerste plaats beschermd dient te worden. Iedereen heeft namelijk dezelfde rechten (dus atheisten ook), en dat moet zo blijven bovendien. Een beroep op vermeende additionele rechten (godsdienstvrijheid) impliceert dat bepaalde subgroepen kennelijk meer en anderssoortige rechten hebben, en daarmede wordt het gelijkheidsbeginsel geschonden. Bovendien wordt het landsbestuur onmogelijk gemaakt want dat bestuur zou zich er dan over moeten gaan uitspreken welke opvattingen tot het domein van de religie behoren en welke niet.
Conclusie: pak de grondwet erbij, gooi godsdienstvrijheid daar uit en vervang het door gewetensvrijheid. Dan hebben we een net en schoon kader om alle problematiek mee te herbezien en dan zijn we tevens van de paradoxale situatie af dat er godsdiensten beschermd worden die de gewetensvrijheid en zelfs de godsdienstvrijheid zelf (voor andersdenkenden) de facto niet erkennen, maar die zich wel op de godsdienstvrijheid beroepen om de eigen filosofie te verbreiden”
Citaat van J. Morika op de website de Dagelijkse Standaard. Zie hier het origineel.
Graag Uw mening!
Dat gewetensvrijheid een beter kader zou zijn dan godsdienstvrijheid, zou heel goed kunnen. Toch is het niet waarschijnlijk dat godsdienstigen zich zouden storen aan een dergelijk kader, net zo min als hangjongeren genieten van een door de overheid aangeboden hangplek. Simpelweg omdat het niet door hen gekozen maar opgelegd is. Opleggingen gebeuren van boven, en een eventuele god staat hoger dan welke instantie dan ook. Kortom: theoretisch prachtig, praktisch een stuk lastiger.
Is het aanhangen van een godsdienst niet ook gewoon het hebben van een mening (die wordt uitgedragen in een bepaalde levenshouding)?
In ons land wordt de vrijheid van godsdienst door “gelovigen” m.i. misbruikt om de vrijheid van meningsuiting van andersdenkenden in te perken.
Het is niet nodig om het begrip godsdienstvrijheid te vervangen door gewetensvrijheid, het begrip godsdienstvrijheid zou, als ondersoort van de vrijheid van meningsuiting, helemaal uit de grondwet moeten verdwijnen.
Het geeft “gelovigen” nu privileges die zij anders niet zouden kunnen genieten.
Het verdwijnen uit de grondwet van het begrip godsdienstvrijheid zal dus wel een utopie blijven, gezien het feit dat onze maatschappelijke instituten en politieke landschap nog zo worden gedomineerd door “gelovigen”, die er in de eerste plaats al voor hebben gezorgd dat het begrip godsdienstvrijheid uberhaupt in de grondwet werd opgenomen.
Ik vind het niet nodig de sharia er steeds bij te slepen. Die valt helemaal niet onder onze huidige vrijheid van religie.
Gewetensvrijheid is een elegante oplossing, maar als er er een eeind komt aan het bizarre idee dat het recht de wet te overtreden onder de vrijheid van religie valt, zou ik al zeer tevreden zijn.
De vrijheid van onderwijs, die misbruikt wordt om tegen kinderen te liegen over de evolutietheorie/homoseksualiteit/Harry Potter. Dat vind ik misschien nog wel veel erger. Kinderen kunnen zich niet verweren.
“Godsdienstvrijheid vervangen door Gewetensvrijheid” De vraag blijft dan nog, of je hier in Nederland hardop en vrij over je geweten mag praten.
Dat we hier in Nederland anno 2010 een discussie voeren over de vrijheid van meningsuiting is te zot voor woorden.
Hierbij bekruipt me sterk het gevoel dat we weer terug zijn in het tijdperk dat vrijheid van meningsuiting in het geheel niet van zelfsprekend was.
Ben ik de enige met deze gedachte en waar ligt de oorzaak dat deze discussie vooral de laatste tijd weer ineens actueel wordt?
Ik vind dit zeker een aansprekende gedachte, maar ben niet gelukkig met het begrip “gewetensvrijheid”. Wat houdt dit in, hoe zit het met mensen die geen (ontwikkeld) geweten hebben en wie bepaalt wat geweten is? Geweten is naar mijn mening iets wat in de opvoeding aangeleerd moet worden, net als geloof overigens, en is in die zin onduidelijk. Bovendien: als je geweten je ingeeft dat van mensen die stelen de handen afgehakt moeten worden, mag je dat dan ook doen? Mijn voorkeur gaat dus uit naar een ander begrip, zoals bijvoorbeeld “vrijheid van denken en geloven” (en dus niet van “doen”!). Dit dekt n.m.m. de lading veel beter.
Het klinkt aardig. Al was het alleen maar omdat godsdienstigen met een dergelijke wijziging niet meer rechten (lijken te) hebben dan bijvoorbeeld atheïsten.
Toch vraag ik me af of dit in veel gevallen niet slechts een semantisch onderscheid betekent. Het probleem zit namelijk –wat mij betreft- in de uitzonderingsclausules van het gelijkheidsbeginsel. Deze staan het in groepsverband toe om lak te hebben aan individuele vrijheidsrechten. Of dit dan op godsdienstige grondslag gebeurt, of op de gewetensvrijheid van het collectief wordt gestaafd, maakt dan geen verschil.
Ik zie daarom veel meer heil in het schrappen van de uitzonderingsclausules enerzijds, en het opnemen van de verzekering dat geen collectief recht boven een individueel recht mag gaan. Dit brengt orde en duidelijkheid in de grondrechten.
De spijker op zijn kop!
Het idee is mooi, maar ik heb een belangrijk probleem ermee.
De verandering van godsdienstvrijheid naar gewetensvrijheid moet goed onderbouwd in de wet worden gezet. Zonder onderbouwing kan namelijk de suggestie worden gewekt dat godsdienst hetzelfde is als geweten.
Veel geestelijken menen namelijk dat dat het geval is. In hun ogen maakt alleen God de mens een moreel wezen. Dat hier kanttekeningen op zijn moge duidelijk zijn.
Richard Dawkins gaf bijvoorbeeld in zijn boek de God Delusion het voorbeeld van een stroomstoring in een Canadese stad die voor meer dan 90% uit Christenen bestond. Het gevolg van die storing waren plunderingen, kennelijk ongehinderd door het geloof. Kern is dat nergens kan worden aangetoond dat Atheïsten een slechter geweten hebben, voor meer schade zorgen, dan gelovigen.
Ten tweede kan geloof volgens mij zelfs tot een verdoving van het geweten leiden. Een zelfmoordterrorist zou uit zichzelf misschien nooit de knop indrukken. Alleen omdat het geloof de verantwoordelijkheid voor zijn daden buiten hemzelf legt kan hij buiten zichzelf treden en de meest afschuwelijke misdrijven begaan.
Verdoving van het geweten blijkt ook treffend uit de typering door Christopher Hitchens (auteur van God is not great) van moeder Theresa http://www.youtube.com/watch?v=9WQ0i3nCx60 Iemand waar gelovigen en ongelovigen groot respect voor hebben, puur door de kracht van de mystiek. Pas als je de mystiek negeert (de gegeven link kan daarbij helpen) zie je hoe geloof het meest misdadige weet te brengen als iets heiligs.
Puur semantisch bekeken is het dus naar mijn mening gevaarlijk om godsdienstvrijheid om te zetten naar gewetensvrijheid. Ik begrijp de onderliggende argumentatie en ben het daarmee eens, maar puur kijkend naar de woordverandering kan het lijken alsof het geloof in een bovennatuurlijk bovenmenselijk wezen voor de wet gelijk staat aan het volgen van je geweten.
Het recht op vrijheid van godsdienst moet anders omschreven worden om atheïsten gelijk te stellen aan gelovigen (dezelfde reden waarom de aparte bepaling van godslastering uit de wet moet). In de term gewetensvrijheid kan ik me op zich wel vinden, maar er de onderliggende redenering moet duidelijk worden vastgelegd.
Het recht op vrijheid van godsdienst en levensovertuiging omvat ook het recht om niet in een god te geloven. Het is dus helemaal niet nodig om ‘gelovigen’ en ‘atheisten’ tegenover elkaar te zetten. Ze worden beiden beschermd door het recht op godsdienstvrijheid.
Het recht op vrijheid van godsdienst en levensovertuiging heeft zowel een individuele als een collectieve component. Het individuele aspect zou wellicht ook onder gewetensvrijheid kunnen vallen. Dat geldt echter niet voor het collectieve beleven van een religie of levensovertuiging. Het openen van een kerk of tempel maar ook het vieren van religieuze feestdagen valt niet onder gewetensvrijheid lijkt me.
Overigens is hierboven al aangegeven dat ‘geweten’ ook niet geheel vrij is van problemen.
Waar mensen zich organiseren is altijd een bepaalde mate van aanpassing vereist, als is het maar om ervoor te zorgen dat je elkaar ontmoet. Daar ontkom je niet aan. En als mensen bij elkaar komen zullen ze elkaar ook beïnvloeden. Zo zitten wij als mensen nu eenmaal in elkaar. Het volkomen onafhankelijke individu bestaat in die zin helemaal niet en daar valt prima mee te leven wat mij betreft.
Als wij ons (terecht) keren tegen groepsdwang, laten we dan wel uitkijken dat wij niet degenen worden die anderen (in dit geval gelovigen) gaan dwingen.
Portie spraakverwarring
Het lijkt simpel maar mij beangstigt gewetensvrijheid verschrikkelijk. Mijn geweten voelt namelijk buitengewoon identiek aan mijn lijf. Mijn geweten is een onlosmakelijk deel van mijn persoonlijkheid. Ik zou graag willen dat geen enkele grondwet dit ter sprake bracht. Ook niet vanwege het landsbelang.
Wat is geweten? Moet met het woord ‘weten’ te maken hebben. Godsdienst is iets heel anders.
Godsdienst ligt buiten de mens maar geweten ligt IN een persoon. En hoe moet het met hen die geen geweten blijken te hebben? Zij genieten wel degelijk godsdienstvrijheid.
De intentie is goed. Geen extra rechten of uitzonderingsregels op grond van welke religie dan ook. Religie hoort m.i. in de persoonlijke sfeer en hoeft dan ook niet gesubsidieerd te worden door alle belastingbetalers. Humanisten en atheïsten dezelfde rechten en hun deel uit de subsidiepot waarvan de bodem toch al bereikt is. Teveel mensen ondervinden nu schade gebaseerd op sommige religies, is mijn idee. Vrijheidsbeginsel voor iedere Nederlander en veel meer de Trias Politica doorvoeren en verplicht Voltaire
…Voltaire lezen en andere filosofen op alle scholen; ook verplichte voorlichting over de bekende religies en overtuigingen vanuit verschillende invalshoeken op scholen, zonder in een welles/nietes discussie te verzanden. In een samenleving van deze tijd zullen we de rechts/links en Moslim/nietMoslim tegenstellingen moeten passeren om in vrijheid samen te leven.
De godsdienstvrijheid vervangen door gewetensvrijheid doet veel te veel eer aan godsdienst. Godsdienst en geweten zijn twee totaal verschillende grootheden. De godsdienst doet een beroep op volgzaamheid, het geweten doet een beroep op zelfstandig denken.
De vrijheid van godsdienst is een volkomen overbodige bepaling in ons rechtsstelsel. Vertel me wat er gebeurt als dit artikel in onze grondwet afgeschaft zou worden.
Wordt mensen dan verboden om in een god te geloven?
– Nee.
Zouden mensen dan op hun heilige dag niet meer in een gebouw bijeen mogen komen om hun opperwezen te eren?
– Nee
Zouden predikers zich dan niet meer achter een grondswetsartikel kunnen verschuilen om homo’s, vrouwen of andersgelovigen te kunnen verketteren?
– Ja
Alle reden dus om dit artikel te schrappen.
Maar, nee. We hebben het hier niet over schrappen. We hebben het over vervangen.
Vervangen?
Hoezo?
J. Morika lijkt met de vervangingssuggestie de gelovigen alsnog tegemoet te willen komen. Door godsdienst te vervangen door geweten, verzachten we de pijn van de gelovigen door het desbetreffende wetsartikel slechts op te rekken tot een ander “eerbaar” concept. Het godsdienstconcept wordt opgeblazen tot het gewetensconcept.
We hebben het hier echter over twee totaal onvergelijkbare fenomenen. Het geweten doet een beroep op zelfstandigheid, oprechtheid en aansprakelijkheid. Godsdienst daarentegen vegeteert op slaafsheid, inschikkelijkheid en een collectieve verantwoordelijkheid.
Ik zeg schrappen. Basta.
O ja, mocht u nog wat argumenten tot u willen nemen, van harte aanbevolen:
http://www.youtube.com/watch?v=Ovg0eYjM64w
Waar de uitspraak “laat wat toebehoort aan den keizer…” stellig dient te zijn had er in de grondwet nooit sprake mogen zijn van godsdienstvrijheid. Mogelijk dat dit vanuit het oogpunt van secularisme nog versterkt zou kunnen worden.
Gewetensvrijheid is een begrip waaronder godsdienstvrijheid vervoegd kan worden. Toch staat gewetensvrijheid in dezen weer op gespannen voet met de wet in bredere zin. In extremis zou ik me namelijk gelukkig kunnen voelen door iets te doen, waarover de wet een verbod uitspreekt. Dan gaat het echter meer over de vrijheid an sich en dat staat buiten bovengenoemde stellingname.
In een opiniestuk in de Volkskrant dd 1-9-2010, overgenomen op de website van het Atheïstisch Verbond (http://www.atheistischverbond.nl/artikelen-atheistisch-verbond/105-godsdienstvrijheid-ontsiert-de-grondwet.html) heb ik al gewezen op de voordelen die het verwijderen van alle godsdienstige referenties uit de grondwet zou bieden. De heer Spaans merkt terecht op, dat het begrip godsdienstvrijheid nooit in de liberale grondwet had mogen worden opgenomen. Het begrip “levensbeschouwing” – waarvan “godsdienst” slechts een overbodige explicitering is – in artikel 1 van de grondwet lijkt mij dan ook meer dan voldoende.
Vrijheid van godsdienst valt inderdaad onder of valt samen met gewetensvrijheid, zie ook artikel 9 EVRM. Dat strookt ook met de achtergrond van de vrijheid van godsdienst, namelijk dat niemand een geloof of overtuiging mag worden opgelegd door een overheid of iets of iemand anders. In die zin hoort het juist wel in een liberale grondwet thuis, mits zoals geformuleerd in het EVRM. Je zou kunnen zeggen dat artikel 6 van onze Grondwet dus uitgebreid moet worden. De kernvraag is in hoeverre godsdiensten meer rechten moeten bezitten, zoals nu volgt uit artikel 6. Logische gevolgtrekking is dat het bijzonder onderwijs hét onderwerp van discussie moet worden. Alle andere uitingen kunnen vallen onder de vrijheid van meningsuiting. Maw, vrijheid van geweten gaat over de interne vrijheid van elk individu, terwijl de vrijheid van meningsuiting de externe vrijheid geeft, maar ook regelt.