De moderne Europeaan koestert voor alles de lichtheid van het bestaan. Niemand is hier ooit ergens verantwoordelijk voor. En mochten er nog ergens martiale gevoelens sluimeren dan heeft de verzorgingsstaat daar korte metten meegemaakt. Geef Poetin is ongelijk dat Europa decadent is.

In de VS lopen er nog genoeg haviken rond maar de President en de bevolking zijn oorlogsmoe en de kas is leeg. In Europa is de situatie nog veel ernstiger. Onze diplomaten zijn bovenal geverseerd in de constructieve dialoog. Daar is veel voor te zeggen maar wij zingen ons maar al te vaak los van de macht.

Poetin heeft daar geen last van. Hij is een voorbeeldige leerling van het klassieke Europese machtsdenken dat wijzelf vergeten zijn. Zo heeft hij van Machiavelli geleerd dat hij meedogenloos en prudent moet zijn. Vandaar zijn keuze voor sluipende annexatie. Het economisch toepassen van geweld is veel effectiever dan maximale geweldsontplooiing.

De correlatie van krachten lacht Poetin toe. Het splinternieuwe Oekraïense leiderschap doet zijn best maar heeft weinig ervaring in de kunst van het compromis. De Oekraïense krijgsmacht verbleekt bij de Russische. De EU zoekt zijn kracht in dialoog. En Obama is nooit te beroerd om zijn zwakheid te tonen.

De politieke geografie is ook gunstig. Europa is het zwakst in de periferie. Economische reuzen als de EU missen hard power. De VS beschikt over imposante militaire middelen maar ontbeert de wil om te opereren als een wereldmacht. Regionaal heeft Poetin dus kansen. Militair waren de Russen bovendien al aanwezig op de Krim.

De balans van belangen was eveneens gunstig. Het Westen heeft geen directe belangen op de Krim. De Westerse keuze voor legitimiteit zonder macht ontaardt echter snel in retoriek. Poetin weet dat het omgekeerde, macht zonder legitimiteit, eveneens niet duurzaam is. Om die redenen hanteert hij historische argumenten. De Krim is de bakermat van Rusland. Sinds Catherina de Grote is het terug in de moederschoot. Chroetsjov schonk het in 1954 aan Oekraïne maar dat gebeurde wel achter het ijzeren gordijn.

Om dezelfde reden gebruikt Poetin argumenten die democratisch klinken. De coupplegers in Kiev hebben een democratisch gekozen leider afgezet. De etnische Russen vormen toch de meerderheid op de Krim? Het Westen heeft toch de mond vol over de responsibility to protect? Welnu, wat het Westen met de Kosovaren deed doet Rusland nu met de etnische Russen. En sinds wanneer heeft Moskou geen verdragsrechten meer op een warme haven in Sebastopol?

Poetin mag dan een vlijtige leerling van Machiavelli zijn, hij heeft wel een ideale tegenstander. De arme nieuwe leiders in Kiev krijgen voortdurend Westerse leiders langs die beter zijn in woorden dan in daden. Oekraïne is geen NAVO bondgenoot, militaire steun is dus niet voorhanden. Sancties stellen eveneens niet veel voor want Europa is voor 30 % afhankelijk van Russisch gas en verdient goed aan de miljarden van de vermaledijde oligarchen. Frankrijk verkoopt maar al te graag militaire schepen. Kortom, hard power kan niet worden ingezet en soft power is vooralsnog kreupel.

In dit krachtenveld is de kans dat de revolutie in Kiev erg besmettelijk zal zijn niet erg groot. En dat alles zonder oorverdovend wapengekletter. Machiavelli had het niet beter kunnen bedenken.

Om Poetin beter tegenspel te kunnen bieden zal Europa vijf pijnlijke lessen moeten trekken uit deze crisis.

1. Was het nu werkelijk zo’n verstandig idee om zo drastisch te bezuinigen op Europese krijgsmachten? Poetin heeft de afgelopen jaren zijn krijgsmacht drastisch gemoderniseerd. Wij hebben vooral bezuinigd. We zullen weer moeten investeren in hard power.

2. Europa is weer hopeloos verdeeld maar het Amerikaanse verval en de Europese bezuinigingen dwingen ons tot meer samenwerking op defensiegebied of we het leuk vinden of niet.

3. Als Europa effectieve soft power wil ontwikkelen zal het in staat moeten zijn om sancties in te stellen die werkelijk bijten. Dat betekent dat de City en onze lucratieve postbusmaatschappijen zullen moeten inleveren. Doen we dat niet dan heeft Poetin gelijk dat bij ons alles om geld draait.

4. De financiële architectuur speelt ons ook parten in de eurozone. De eurocrisis zou door de Oekraïnecrisis zomaar kunnen verergeren. De afhankelijkheid van olie en gas divergeert namelijk en valt slecht uit voor de zwakke landen. Poetin weet dat en zal het optimaal uitbuiten. De urgentie van een oplossing van het vraagstuk van het vinden van een degelijke architectuur voor een duurzame eurozone heeft dus ook een veiligheidscomponent.

5. De crisis in de Oekraïne plus de spanningen tussen sjiieten en soennieten in het Midden Oosten leggen de kwetsbaarheid van onze verslaving aan fossiele brandstoffen bloot. De geopolitieke argumenten voor duurzame energie, energiebesparing, schaliegas en misschien wel een thoriumcentrale stapelen zich op.

Poetin buit genadeloos de zwakheden van Europa uit. Pas als Europa erin slaagt om de afhankelijkheid van gas te verminderen, de militaire kracht te verhogen en de financiële architectuur aan te passen aan de veiligheidssituatie kan men een antwoord vinden op Poetins sluipende annexatie. Feestjes met Poetin en gezwollen toespraken in Kiev lossen immers niets op.

Arend Jan Boekestijn is als historicus verbonden aan de Universiteit Utrecht