Veel Nederlanders denken dat als Joe Biden de nieuwe president van Amerika wordt alles weer goed zal komen. Zij hebben het beleid van Donald Trump als een nachtmerrie ervaren en denken dat Europa met Biden weer opgelucht adem kan halen en de trans-Atlantische betrekkingen weer kunnen worden hersteld. Ik vrees dat dit wensdenken is. Vanuit Europees perspectief is Biden om tal van redenen de gedroomde kandidaat maar dat geldt niet voor het China-beleid van de Democraten. Dat beleid is zo mogelijk nog agressiever dan dat van de Republikeinen en heeft de potentie om Europa en de VS uit elkaar te spelen.
In ons land zijn Republikeinen nooit zo populair. Toen Trump het strijdtoneel betrad stond hij dus al gelijk op achterstand. De man was een Republikein, althans zo noemde hij zichzelf, en hij volgde een van de meest populaire Democratische presidenten in Nederland, Barack Obama, op. Uiteindelijk speelde overigens zijn Republikeinse gezindte slechts een kleine rol. Trump deed namelijk tijdens de verkiezingscampagne en daarna zulke vreselijke uitspraken dat veel Amerikanen en nog meer Europeanen hun oren niet konden geloven.
Trump communiceert het liefst via de onderbuik. Van ‘grab them by the pussy’ tot het ridiculiseren van gehandicapten en oorlogshelden, de lijst is lang en treurig. Ook zijn buitenlandse politiek doet de wenkbrauwen fronsen. Vroeger kwamen Amerikaanse presidenten op voor de EU en de NAVO, Trump heeft met beide niet veel op. Het opzeggen van de Iran deal maakte de situatie in het Midden-Oosten alleen maar instabieler en in Noord-Korea kreeg hij niets voor elkaar. Ook zijn politiek t.a.v. de WHO, Covid-19 en het Parijse Klimaatakkoord ondervond veel kritiek.
Joe Biden zal het als president zonder enige twijfel op veel terreinen beter doen dan Trump. Maar niet op alle. Laten we eerst maar eens de aantrekkelijke kanten van President Biden voor Europa belichten. Onder Biden zal de VS ongetwijfeld weer mee gaan doen aan het klimaatakkoord. Dat is goed want de CO2 footprint van de Amerikanen is vier keer zo groot als die van een gemiddelde wereldburger. Amerikanen kunnen de vermindering van uitstoot niet aan anderen overlaten.
Biden zal veel meer de samenwerking zoeken met de EU en de NAVO. Hij zal echter net als Trump erop hameren dat de Europeanen meer geld voor hun defensie moeten uitrekken. Hij zal het misschien wat beleefder vragen dan Trump maar het komt op hetzelfde neer. In tegenstelling tot Trump zal Biden echter niet overwegen om de VS uit de NAVO te halen.
Biden zal eveneens proberen om het akkoord met Iran te herstellen. Het probleem is echter dat de relaties tussen de VS en Iran door Trump zo op scherp zijn gezet dat het nog maar de vraag is of het Biden gegeven is om het vertrouwen te herstellen. Daar komt nog bij dat het oude akkoord slechts voor een beperkte tijd garanties bood dat Iran geen kernwapen zou vervaardigen. Het nieuwe akkoord zal dus ook nog eens langer garanties moeten bieden dan het oude. Dat is geen sinecure.
Biden zal meer aandacht besteden aan mensenrechten dan Trump. Het betekent dat landen die mensenrechten schenden meer tegenwind kunnen verwachten. Saoedi-Arabië bijv. zal van Biden kritiek krijgen op de wijze waarop het Koninkrijk in Jemen huishoudt. Ook de Chinese onderdrukking van de Oeigoeren zal Biden aan de kaak stellen. Ook Generaal Sisi in Egypte zal kritische vragen moeten beantwoorden. De eerlijkheid gebiedt overigens wel te zeggen dat het nog maar de vraag is of de mensenrechtensituatie in de betroffen landen als gevolg van Bidens nieuwe beleid daadwerkelijk zal verbeteren. Niet omdat het onverstandig beleid is maar omdat de geschiedenis leert dat mensenrechtenbeleid lang niet altijd de gewenste effecten sorteert.
Afgezien van de strijd tegen de opwarming van de aarde, de EU, NAVO en de WHO is er dus tussen Biden en Trump meer continuïteit dan men op het eerste gezicht zou denken. De marges van een effectief buitenlands beleid zijn smal. Dat geldt helemaal als men inzoomt op de handelsoorlog die Trump gestart is met China. Het is namelijk opvallend dat de Democraten een zo mogelijk nog agressiever Chinabeleid voorstaan dan Trump.
Sinds 2019 is kritiek op China immers gemeengoed geworden. De Chinese diefstal van intellectueel eigendom loopt de spuigaten uit. Zelfs de zachtmoedige Democratische presidentskandidaat Elizabeth Warren sprak zich uit voor een hardere lijn tegen Beijing.
Ook de publieke opinie sloeg om als een blad aan een boom. In 2019 hadden 60 % van de Amerikanen een kritische kijk op China terwijl dat in het jaar ervoor slechts 47 % betrof. Slechts 26 % van de Amerikanen had in 2019 nog een positieve kijk op China.
Het gaat echt niet meer alleen over een handelsoorlog. Met de beruchte vermeende achterdeurtjes in de netwerken van Huawei is een heuse technologie oorlog uitgebroken. En daarnaast is er ook nog sprake van een valutaoorlog aangezien de Chinese Centrale Bank de yuan laat depreciëren t.a.v. de dollar.
Veel van de Amerikaanse bezwaren tegen China worden gedeeld in Europa. De EU zit echter niet op Amerikaanse dictaten te wachten. Toen de VS Europese bedrijven verbood om nog verder te investeren in Iran viel dat ronduit slecht. Trump kon dat doen omdat deze bedrijven ook veel naar de VS exporteren en zodoende kwetsbaar zijn voor Amerikaanse strafmaatregelen.
De hoop in Europa is dat Biden, in tegenstelling tot Trump, wel bereid is om samen met de EU druk te zetten op China. Probleem is dat de belangen niet altijd parallel lopen. Zo heeft Duitsland grote handelsbelangen in China. De Duitse export naar VS is nog net groter maar die daalt terwijl de export naar China stijgt. Het feit dat China veel beter de pandemie heeft bestreden dan de VS versterkt deze trend. Ook Brexit zal een negatief effect hebben op de Duitse export naar VK waardoor de Chinese markt nog meer aan belang wint. Ook in de crisis van 2008/9 heeft de Duitse export naar China Berlijn een rap herstel opgeleverd. Dat zou nu weer kunnen gebeuren.
In deze context is het voorstelbaar dat Duitsland een minder harde lijn zal voorstaan t.a.v. China dan Biden. Dat geldt dan zowel voor mensenrechtensituatie me betrekking tot de Oeigoeren als de handelsoorlog en alles wat daarmee samenhangt. Als dit scenario zich voltrekt zal het Westen ook onder president Biden verdeeld zijn. Biden zal de Koude Oorlog met China ook willen exporteren naar Europa maar Berlijn op zijn weg vinden. In een EU die zo sterk door Duitsland wordt gedomineerd zal Biden spoedig teleurgesteld raken.
De gebrekkige Europese samenwerking op het gebied van defensie zal de Europese leiders weerhouden van militaire avonturen. Burgers in Europese verzorgingsstaten zijn überhaupt niet warm te krijgen voor een oorlog. De EU zal dan ook alle argumenten aangrijpen om Washington duidelijk te maken dat het met China niet zo’n vaart loopt. Zo zijn de Chinese kernwapens inferieur aan de Amerikaanse. Bovendien zijn de Chinezen niet uit op wereldrevolutie. Het gaat veel meer om een economische en technologische strijd die gepaard gaat met cyberoorlog en strijd in de ruimte.
Amerika zal tegenwerpen dat het niet zeker is dat het Westen de technologische strijd in zijn voordeel zal beslechten. Wie wist in 1969 dat de VS de USSR technologisch zou verslaan? Als de Chinezen de race om de kwantumcomputer (en nieuw soort computer waarbij de processor gebruikmaakt van de principes van de kwantummechanica) winnen heeft het Westen een groot probleem. Ook omdat de Chinezen al heel goede papieren hebben om de artificial intelligence revolutie te winnen. Zij hebben G5/6, heel veel data, geen privacy wetten en de samenwerking in het kader van One Belt One Road.
Bovendien heeft China nu al een veel grotere economie dan de Russen in de jaren zestig. De economie van de USSR is gedurende de Koude Oorlog nooit groter geweest dan 44% van de Amerikaanse. China passeerde het Amerikaanse BNP gecorrigeerd voor koopkracht al in 2014. De USSR kon niet leunen op een sterke private sector, China kan dat wel. Qua financiële technologie is China al veel verder dan de VS.
Daar komt nog bij dat de situatie vandaag de dag wezenlijk anders is dan in 1949. De NAVO werd in 1949 opgericht om de USSR in toom te houden. Vandaag de dag dient zich geen vergelijkbare internationale organisatie aan die de Chinezen tegenwicht gaan bieden.
Wij staan aan de vooravond van een Koude Oorlog die misschien nog veel kouder gaat worden dan de vorige. Ook als Biden uiteindelijk een handelsdeal sluit met China blijft er meer dan genoeg conflictstof over. Niet alleen tussen de VS en China maar ook, door de grote Duitse belangen in China, tussen de VS en de EU.
Koude oorlogen kunnen lang duren. Zij kunnen ook zomaar heet worden. De vorige Koude Oorlog liep een paar keer bijna uit de hand. En niet elke Koude Oorlog komt, zoals de vorige, zonder bloedvergieten tot een einde.
Bij de vorige Koude Oorlog is het Westen erin geslaagd om de rijen zoveel mogelijk gesloten te houden. Het is nog maar de vraag of dat nu zal lukken. Washington en Berlijn zullen op het China dossier hard botsen. Biden zal ongetwijfeld een veel betere president voor Europa zijn dan Trump maar het is nog maar de vraag of hij de eenheid van het Westen zal kunnen bewaren.