Ik ben vandaag een beetje geschrokken van de paragraaf Democratie en Rechtspraak in het concept VVD verkiezingsprogramma. De VVD stelt dat Nederlandse en Europese rechters hun macht onredelijk uitoefenen en houdt een pleidooi om de rol van de rechter en het Europees recht terug te dringen. Dat lijkt mij geen goed idee.

Ik vermoed dat de VVD door de Urgenda zaak op oorlogspad is. Het moet nu maar eens afgelopen zijn met rechters die twee Europese grondrechten dusdanig oprekken dat zo’n beetje alles eronder valt inclusief stikstof emissie. Moeten we dan echter de rol Europees recht terugdringen?

Veel democratieën in de wereld staan onder druk. Niet alleen in Hongarije, Polen, Rusland en Turkije wordt democratische rechtsorde ernstig aangetast. In Polen worden rechters die onwelgevallige uitspraken doen gedisciplineerd. Erdogan gooit journalisten in de bak. Orban en Poetin hebben geen boodschap trias politica.

Een beetje geschiedenis: 1648 kreeg staat machtsmonopolie (staat), 1748 L’esprit des lois trias politica (rechtstaat), 1848 ministeriele verantwoordelijkheid (democratie), 1948 rechten van de mens, 1953 EVRM met toetsingsmechanisme. Nederlandse rechters toetsen aan verdragen en niet aan grondwet. Wij kennen geen Constitutioneel Hof.

In Nederland biedt toetsing aan grondwet geen bescherming omdat de grondwet stelt dat grondrechten bij wet beperkt kunnen worden.  Het EVRM biedt wel bescherming en is dus belangrijk voor ons land.

Als de VVD voorstelt om specifiek de effecten van Europese mensenrechten te beperken dan is dat om twee redenen problematisch.  1. Binnen de Nederlandse rechtsstaat spelen die door de afwezigheid van constitutionele toetsing juist een belangrijke rol.

Minstens zo belangrijk is een tweede bezwaar. Stel, zoals de VD voorstelt, dat het comité van Ministers in Raad van Europa het recht krijgt om een uitspraak van het Hof te corrigeren zullen de champagne flessen in Warschau en Boedapest knallen. Rechters disciplineren is volksport nummer 1 in die contreien.

Er is geen enkel bezwaar tegen een discussie over de balans tussen rechtsstaat en democratie. Forum vindt dat de laatste moet prevaleren. Baudet was dan ook op twitter erg enthousiast over de Poolse wet die de rechterlijke macht aan banden legde die eind 2019 werd aangenomen.

In werkelijkheid heeft die wet Poolse rechters die het aandurfden om rechtstatelijke bezwaren in te brengen tegen de hervormingen monddood gemaakt. Het Hof heeft in mei van dit jaar die wet strijdig verklaard met EVRM. Als het aan de VVD ligt gaan we de Poolse regering helpen via het Comité van Ministers de rechters te corrigeren.

De VVD is niet op aarde om autocraten een handje te helpen. Ik denk dat de VVD er goed aandoet om het concept verkiezingsprogramma maar even aan te passen.